Dohthlennak ah ramlak ah a cawlcang cuahmahmi Lai pasal Pa Pui (ahlan Hakha Post ngeitu) nih zawng lak ah Ngaukaang Lung Thli Tum cu fak ngaiin atang lei bang hin a tongh ko.
A KONG KA HNGALH VE MI LUNGTHLITUM
- Zapi sin nawlnak:
Aho zong nih a si khawh chung in hrial cio mi Lungthlitum he biaruah le i pehtlaih cu ka duh ve bak lo. Zeitluk a ka ti zong ah kum 7/8 chung kaa sum ve ko nain ngol lo in nihin tiang zapi sin ah fir puh tiang in a ka ti peng ca ah keimah nih a konglam fiang tein ka hngalh mi vial ka van langhternak a si. Hawi dothlennak rian tuan lio ah Lungthlitum he rak buai le rian lo rian rak tuan cu ka duhbak ve lo nain zei kan ti hnga rak ka ngaithiam hram u. Asinain nihin Dothlennak rian ah dawnkhantu pakhat ah ka ruah. - Lungthlitum hi a no lio tein ka rak cehchan bal ve:
The Hakha Post kan thawk 2012 hrawng ah Yangon ah kan ca kan phawtzamh. Cu lio ah Lungthlitum nih “nan ca ka rak phaw ve lai” tiah a kan hal. Yangon a um lio a tlanvalka hrawng a si. “Na zuam ahcun rak phaw ve ko” kan ti i UK (ramdang)a kal hlan chung a phaw. Hlawh zong tlawmpal kan rak pek. - UK a kal hnu ah Hakha Post rian bawmh a kan hal than:
Yangon kan ca a phawt lio ah “UK kal i sianginn kai kaa tim” tiah a kan chimh. “Cuti si ahcun kan i lawm ne” tiah Yangon a um lio rian a kan bawmh mi cung ah lawmhnak bia kan chim. Careltu le Pathian thawng in Hakha Post cu ramchung ramleng Chinmi zapi nih theihbik mi Chin media a hung si. Hi ah hin “UK ka um bu in Hakha Post rian bawmh ka duh ko” tiah a van kan hal than. A ngaingai ti ahcun ramdang a umnak UK zong Chinmi tam an umnak a si lo ca ah caphawtu le thawnglatu kan herh lo. Asinain “Rak kan bawm ko” kan ti. Nain, tuanvo ngaingai kan pe lo. - Lungthlitum zia a langh hmasanak Hakha Post:
2015 ah ruahlopi in Hakha pi kha a hung cim. Vawleipi a hninh.Cu Hakha cimh thawng cu The Hakha Post nih biatak tein ramchung ramleng ah a thanh. Kawlrawn media le ramleng media ngan (VOA,BBC) hna zong nih Post sin in an kan hal i media phung ning in photo pakhat zong credit an kan tuah peng.
Cu lio ah Lungthlitum nih Hakha Post nih kan Page le Website in kan thlah mi thawng kha a thli (kanmah hal hmasa lo le credit tuah lo) in a Facebook timeline ah a ning bak in a rak i thlah peng. Asinain kan minung bantuk in kan ruah ca ah kan thloh lo. Asinain a ngol hlei lo pin ah kan thawng kha amah lak mi phun khan zapi sin ah aa thlah peng tik ah media phung zohchiatuk in a buar lawng si lo in har ngai in nifathin thawng a latu Hakha Post zei a kan rel lo a si ca ah “Kan thawng kha a hman cu rak hmang ko law media zulhphung ning tein Hakha Post kha credit rak kan tuahpiak” tiah kan hei ti.
- Nawl le chimh khawh a si lo mi Lungthlitum zia:
Cuti kan nawl mi le kan chimh mi cu ngai lo in, kan thawng kha aa lak zau i, “Mi nih amah lak mi a si tiin ruat hna seh” tiah kan ca kha a topic a thlen. A remh. Asinain a chung cabia le hmanthlak cu kanmah tial ning tein a benh dih. Cucu fiangtuk in kan theih khawh. - The Hakha Post thawng hmannak nawl kan phih:
Cuticun chimh le nawl zong ah a ngah phun a si lo ca ah le, Hakha Post zei a kan rel lo ning kan fiantuk tik ah “Cu hlan cu kan riantuantu ah kan in telh ve ca ah a si khawh chung in kan in ruahthiam, atu cu kan thlah mi thawng pakhat hmanh rak la in rak hmang ti hlah. Credit tuahpiak zong in rak hmang ti hlah” tiah ca kan pek lawlaw. - A hramthawk tein zir le midehhlen thluak a ngei:
Cuti cun Hakha Post thawng kha amah lak mi bantuk cun caan saulak a rak hman ca ah Lungthlitum a min zong hi biatak tein zapi nih hun theih a si. Asinain Hakha Post nih kan thawng tawnghtham kan van thloh ve tik ah a sining tak a hung lang i harnak a tong ve. Cuti cun zing chun zan in thawng a thlah mi kha a thlah kho ti lo. Cutik ah cu hlan nak in a sang deuh mi a Zawng thluak a van chuah: “Nan thawng hi mi dang nih tangka in an in cawk hna bantuk in a man pek in ka pe ve ulaw ka duh ko. Nan ka hmanter ahcun credit (Hihi Hakha Post thawng ka lak mi a si) ti zong tha tein kan tuah hna lai” tiin a van kan hal than. - Tih a nung ngai mi Lungthlitum thluak:
Cuti cun zumhlonak seikuraang khat he Palung le a thluak kong cu Hakha Post Office ah kan ceih than. Kan hawipa pakhat lebang nih cun “Hi thluak hi cu kanmah lawng si lo in midang zong a buaite hna lai i, vantaw a sawh kho mi thluak a si. Zeicatiah dehhlen ah pei tharuul a ngeih hi” a rak ti. Media dang (Kawl lei media tel) le Chin media dang zong nih a man in kan thawng hman ding an kan hal i kan pek ve hna tik ah le “tutan cu nan tining tein zulh kaa zuam ko lai” a ti ve ca ah kan zum hrimhrim lo nain kan pek ko.
“Na hman tik ah hi thawng hi The Hakha Post thawng ka hman mi a si tiin na langhter hrimhrim lai” tiin amah aiawh minung bak kan zung ah biakamnak minthut zong kan tuahter i cucu amah zong tha tein kan hei kuat. Cuticun tangka zong a van kan kuat tawn ko nain kan lungthli cun hawibantuk cu a si te bal lai lo ti in lung taitel in kan pehtlaih peng.
- Cakei le Lungthlitum nih an tial an thup kho hnga maw?:
Cuticun kan thawng cu “Lungthlitum” timi a timeline lawng si loin Hakha ah “Chinland News” ti cazual a chuah mi zong ah biatak tein a van hman. Asinain “Hi thawng hi Hakha Post thawng hram ka hman mi a si” tiin zapi theih in van tial peng kha a chei ti lo. Zapi nih “nifatin a thlah mi hi Hakha Post ta pei a rak si ko hi” ti van theih ding kha a ca ah tihnung ngaingai mi a si ca ah a si. A hmasa bantuk in kan ca kha a lutaw, a topic pawl kha heh tiah a thlen than hoi. A remh. A muisam a thlen. The Hakha Post thawng si lo amah laak mi bantuk cun biatak tein a tuah than. Rul nih a neh hmuh khawh lo ding in a tuah phun khin a tuah cang.
A hung fiang mi cu zapi nih “Lungthlitum hi zeitin hme ramdang in hi tluk rang hin ramchung thawng hi a lak khawh tawn hnga?” tiah an rak ti mi kha atu ka chim mi a thilti ning in a tuah mi a si. Zeiruang ah dah voi tamlak ralrinnak kan pek le kan thloh cang hnu ah calsaruh chonh in a man pek le biakam minsenthut tiang in a van kan fuh than khawh hnga? Hawi dangte ahcun an duh naisai ti lai lo. Asinain ka chim cia bang hi lio hi “Lungthlitum” ti mi min inn le lo a sak lio a si ca ah ningzah ruat lo in a kan fuh mi a si.
- The Hakha Post riantuantu in kan phuah lawlaw:
Cuticun Official tein biakam minsenthut tiang in bia aa kam nain ngaihthiam khawh lo mi zirtian le thluak cu a kan chuahhnawh than lengmang ca ah amah he i pehtlaih lo lawlaw ah hna a thiangbik lai tiah Hakha Post in kan phuah lawlaw. Cu pin ah kan ca kha credit tuahpiak zong in rak tawng ti hlah tiah kan ti. - Rawl a tuhtu kut seh a hmang mi Palung:
Hi bia hi bia dawh lo a si ka theih. Chim ka duh lo nain hi bia hi amah bantuk sining fianternak i an tuah mi zungthluk a si ca ah ka hmannak a si. A nulepa nih an cawmkennak le a sianginn kainak ah kaa tel lo nain “Lungthlitum” ti mi min a ngeihnak kong ah cun kaa tel ve ti cu ka chim ngam. Zeicah ti ah “Lungthlitum” ti mi min cu media platform cung ah zapi hmai ah a hmuh mi a si. Cu media platform cung i a kainak hlei hi Hakha Post a si. Cu Hakha Post hlei cung a kai khawhnak ah a thiangthunh pakhat ka si ve. Hihi i phorhlawt ah ka ruat lo.
Cutin Hakha Post in kan chuah cun Hakha Post le keimah ca ah cun tihnung ngai ah aa chuah. Zeihlan ah Facebook friend kan sinak in a ka block colh. Cun ka hawile dang zong a block hna. Lungthlitum nih mi block hi Hakha Post in lohma a thawk mi a si. Cun Hakha Post ah Eitor Hmurka ka tial mi hna kha “Hi bantuk catial le ruahnak hi a poituk” tiin zapi sin ah a ka soisel. Cun Hakha Post ah Zapi Aw kan tial mi kong zong a Facebook lawng si lo in a Chinland News cazual ah a cahmai khat dih tiang in a chuah i a kan doh. Cu a cachuah mi kong zong cu The Hakha Post in lehnak zong ka rak tuah bal. Cu ah cun atu i ka langhter mi a sining zeimawzat ka rak langhter bal ca ah nihin tiang a langpar in uico boh in a ka boh pengphah. Mah khawh cun zeidah a tuah than ti ahcun: The Hakha Post i kan Reporters a za deuh mi pawl kha “Hakha Post nih an in pek mi nak tam deuh in kan pek hna lai” tiin heh tiah a rak leem hna. Hihi a ngaingai cu Hakha Post hrawh aa timh mi a si kha a sawm mi kan naule lila nih an kan chimh dih.
- Lungthlitum nih ramleng donor bawmhnak fir a ka puh:
Hihi zoh tik ah Lunthlitum hi a Lungthli Lungput a dik lo lawng si lo in nihin vawleipi NGO riantuan ning hrim a rak fiang lo ngai ti a langhnak a si. Cucaah amah Palung zong nih NGOs rian umtuning a fian khawh nakding ah The Hakha Post kong a tawifiannak in ka van chim lai:
Palung, tangka fir na kan puh mi Hakha Post nih bawmhnak kan hmuh mi donor hi, USAID ti mi America cozah nih Kawl ram Democracy sersiamnak ca ah a bawmh mi a si. Vawleicung ramkip zong ah a pek mi a si. Cucu American rammi sinak a ngei (an ram um Chinmi tel in) mi ahohmanh luat lo in an pek mi ngunkhuai (tex) in ramleng bawmhnak an tuah mi a si. Cucu America Ramleng lei Pehtlaihnak Zung tang in tuanvo laak mi a si.
Hihi Myanmar ramchung um NGOs le CSO (Zaatlaang Phu) a duh poh nih sok khawh mi a si. Cucaah zapi theih in an thanh. (An website ah zoh khawh a si). Asinain a sok ningcang, pek ding mi nih tlinh ding mi tahfung (criteria) le a hmu mi hna nih an tuah hrimhrim awk, an zulh awk le report pek ning ding vialte tiang in a um dih. Asinain na mitthlaam in na rak suaisam tawn mi le na kaa leng zong in voi tam na chim mi “Chin media thanchonak ah Chin media vialte a tangka tom in i phawt dingah” an kan pek mi a si lo. Kha tangka kha na lungchung ah a um ngai mi “inn hna i saknak” tibantuk hrokhrol in hman khawh a si lo.
A soknak proposal ah hin kan herhnak le kan hmannak ding le kan tuan ning ding vialte kha fel tein tial dih a si. Bawmhnak tangka in thilri kan cawk ding mi hna kha, khoika dawr ah dah na cawk lai? An dawr le pehtlaihnak? Zeizat dah an hauh? Na hlat mi dawr nih tialpiak mi ca tibantuk tiang in an kan hal i tangka an kan chuah hlan in pek a si. Tangka zong hi thip thum thip li in an kan chuah. A thip khatnak (project period) chung ah kan riantuannak le tangka hmannak vialte report aa lim lo le an kan cohlan lo ahcun a tang mi tangka chuah a si lo.
Thlafatin in report pek hrimhrim a si. A karlak ah kan zung ah monitoring (sitsezi) minung an van i thlah peng. Hi ah hin kan riantuannak lawng si lo in thilri kan cawk mi vialte kha anmah nih an ti ning tein kan caw maw caw lo, ti kha a thilri he an kan hal i kan piah hna. Cucaah cazin tuah le report tial hi a kan bawmh mi riantuan nakin a har deuh. Cucaah bawmhnak pat ti ah zapi nih an hal lem lo. Cun donor zong nih a sok poh in an pe ve hna lo. Soktu phu an riantuannak le an sok ning ah zumh an tlak maw? An i thathnempi lai maw? An tuan kho taktak lai maw? ti kha fingrilh a var he a ping he an rilh ve. Sok ve law kan duhpiak ngai.
- Bawmhnak tangka in inn aa saknak na ti maw?:
Keimah pumpak business riantuannak a si ko nain Hakha Post tangka hi fangkhat zong ka keng lo. Treasurer sin ah cazin he chiah a si. Hakha Post hi kan dirhka tein aho Khrihfabu le cozah he zong aa pehtlai lo nain thla thum dan, kum cheu, kum dongh ah audit kan i tuah peng. Auditors hmanh hi Hakha Town Church pakhat nih a hman peng mi (Cozah Auditors pensen) pahnih peng kan hman. A hnu deuh ah Cozah nih a hman lio mi Auditor hmanh ah mino a thiam mi kan hman. An mipum humhimnak ruang ah an min langhter awk a tha lo. Na herh ahcun van ka hal te, kan chimh te lai. Cu hna nih cun inn saknak tiang ka fir mi cu a ziah an hmuh hnga lo?
Cuti si ah nang teh? Keimah bantuk in na tangka hmunak sources, na hmuhning, na hman ning a dikthliar in zapi sin ah van chim ve tuah? Thlafatin in a leng cozah theihpi mi Auditos nih na tangka cazin an in chek ve maw? Atu hnu ah teh na tuahter ngam ve hna hnga maw? Zeitin tangka na kawl le na hmuh kong ah kaa ceih lo nain cu hlan ka sin i rian na tuan lio i naa thanpi mi na tangka kawl ning kha cu na thlau khawh cu ka zum lo. Ka chim duh mi cu NGO donor tangka hi Hakha i inn pakhat i saknak tiang in lih le hrokhrol in aa sa kho ding ah na ruah mi hi nangmah hmanh nih hin hmu law na sak khawh ka zum lo.
- Chin Media Network zong a doh:
Chinram hrambunh Chin Media i Hawikomhnak (CMN) kan ngei. Tedim, Falam, Mizo, Matupi, Mindat, Kanpetlet tiang kan tling. Cu chung luh cu a duh ve. Kanmah zong nih kan duhpiak. Nain chungtel tlinh ding tahfung ning in a rak lut kho lo. Cu pin ah kan hawile pawl zong nih a sining cu an theih ve tik ah a rim nih teh a namhpah ve ko rua hna—anmah zong nih an i harh ve. Cucaah CMN doh le thangchiat rian zong cu a rian nganpi ah aa chiahphah venak a si. A doh ning cu kan langhter ti lo. - Lungthlitum hi kan dothlennak dawntu pakhat a si:
Ka bia hi aa dawh lo ti ka hngalh. Asinain ka palh ka zum lo. Keimah nih a hmet lio ka cehchan lio tein ka hmuh mi a zia le a thiltuah mi lawng si lo in nihin ah Chinmi zapi theih in Chinmi kan dothlennak hruaitu hna le CDF riantuannak le riantuantu ca tiang ah dawnhkhanhnak bia a chim mi le buaibainak a chuahpi mi vialte, hi tluk kan dothlennak rian a har lio ah mi thinlung a dorzawtter mi hna zoh tik ah ngaih chia le lung rawk ngai a si. Baibal nih “A ka tanh lo mi cu a ka thektu an si” a ti bang kan dothlennak dawntu hrik pakhat ah ka ruah ko. - Lungthlitum sin ah ruahnak cheuhnak:
(a) Nangmah na pawcawmnak rian ah mi nih heh tiah na angki le na hni hna rak hlimpiak in na sual rak kawl ding na duh lo bantuk in, mi dang kha anmah le an rian cio ah an sual kawl in heh tiah va bih, va zoh le va buai rian kha cu rak i hmaithlak ti hlah law kan duhpiak. Na tangka kawlnak he cun aa pehtlai lai nain miphun riantuan a si lo.
(b) Miphun le ram ka daw ve, ka tanh ve na ti ahcun atu lio cu bia in miphun le ram rian tuan caan a si lo. Meithal i tlaih in nunnak thaap bak in tuan caan a si. Cun mino tlangval zong na si ve ca ah rak tlung law na mino hawi sin ah ralram ah ral rak do ve.
(c) Nihin ram pumpi nih meithal in doh lio caan ah “MAH a hriamnam a thawn ning le kan tei bal lai lo ti le Chinmi nih thisen le nunnak pek a herh lo, kan doh mi hi kanmah kan sung ti pawl kong kha Chinmi le mino pawl theih in rak chim ti hlah, kan raal lei pawl chim mi bia a si khah! —#—
